INFORME SOBRE LA REPRESIÓN LLINGÜÍSTICA N'ASTURIES
Posted: Sun Jul 22, 2007 6:42 pm
INFORME SOBRE LA REPRESIÓN Y NON RECONOCENCIA DE LOS DERECHOS LLINGÚÍSTICOS N'ASTURIES
1. Entamu
L'asturianu ye una llingua románica que se fala nel Principáu d'Asturies -comunidá autónoma delnoroeste d'España-, anque tamién se caltién, con mayor o menor puxu, en fasteres más aisllaes deLleón y Zamora, arriendes d'en Miranda del Douru (Portugal), u se fala'l "mirandés", variedá llingüísticadel dominiu ástur qu'apocayá tien reconocencia como idioma "oficial" nes tierres de Miranda.La llingua asturiana ye ún de los resultaos de la evolución del llatín na Península Ibérica al llau delgallegu, portugués, castellanu, catalán y aragonés. D'esti mou, l'asturianu foi llingua del Reinud'Asturies (sieglos VIII-X) -tresformáu llueu en Reinu de Lleón-, y ente los sieglos XIII y XIV foi llinguade l'alministración emplegada pa la redaición de fueros, lleis, ordenances y documentos notariales. Lahexemonía cada vegada mayor del Reinu de Castiella n'Asturies afaló la castellanización de les capescimeres de la sociedá, magar nun ye hasta'l sieglu XX cuando esti procesu entama a afeutarfondamente a los ámbitos populares y a facer amenorgar nellos l'emplegu de la llingua asturiana.Nel sieglu XVII conocemos al primer poeta n'asturianu, Antón González Reguera. La lliteratura asturianaespárdese nos sieglos siguientes, tanto en prosa como en versu, con nomes como Xosefa Xovellanos,Xuan María Acebal, Teodoro Cuesta, Xosé García Peláez, Fernán Coronas, etc.Nos años 70 del sieglu XX, al empar de lo cabero la dictadura franquista, naz la reivindicación modernade la llingua asturiana cola asociación cívica "Conceyu Bable" de la que formen parte profesoresuniversitarios, inteleutuales y militantes favoratibles al exerciciu de los drechos culturales de losasturianos. De resultes del llabor de movilización d'esta corriente asturianista llogróse la reconocenciadel asturianu nel Estatutu d'Autonomía d'Asturies y la creación en 1980, pol muérganu preautonómicudel Conseyu Rexonal d'Asturies -que yera entós la representación política cimera d'Asturies-, del'Academia de la Llingua Asturiana. Como principales resultaos de la xera normativizadora de l'Academiatán les Normes Ortográfiques (1981), la Gramática de la Llingua Asturiana (1998), el Diccionariu de laLlingua Asturiana (2000) y los Nomes de conceyos, parroquies, pueblos y llugares del Principáud'Asturies (2000).N'Asturies falen asturianu más de 350.000 persones d'una población que trespasa'l millón d'habitantes.Amás, na fastera más occidental del Principáu, ente los ríos Navia y Eo, hai unos 40.000 falantespotenciales (al rodiu del 4% de la población d'Asturies) de lo que vien denomándose "a fala" o "gallego-asturiano", modalidá llingüística qu'ha considerase a tolos efeutos como la llingua propia d'esi ámbituterritorial y que sufre les mesmes restricciones d'usu y falta de reconocencia xurídica que la llinguaasturiana xeneral en toa Asturies.Dende llueu, nel Principáu dase nidiamente una situación de diglosia o billingüismu socialmentedesequilibráu, col castellanu o español nuna posición dominante y l'asturianu con mui poquesoportunidaes d'emplegu normal. Amás de los efeutos dañibles na personalidá llingüística de la propiallingua -con bayura d'interferencies del castellanu- la falta de prestixu social del asturianu lleva a que setea dando un frañimientu na so tresmisión de pas a fíos, de mou que'l so futuru, si se caltienen lescircunstancies d'anguaño, ye'l de la sustitución pol castellanu, quier dicise, la desapaición del asturianucomo sistema llingüísticu usáu n'Asturies. Según l'Atlas of the World's Languages in Danger ofDisappearing, asoleyáu pola UNESCO y presentáu en febreru de 2002, l'asturianu ye una de les llingüesde la Península en peligru de desaniciu. L'Asociación Internacional pa la Defensa de les Llingües y lesCultures Amenazaes (AIDLCM) vien denunciando esta situación bien de vegaes con cartes a lesautoridaes polítiques asturianes esixendo la reconocencia llegal del asturianu como midida primerap'afitar la sobrevivencia del idioma y falando de la "creciente represión llingüística qu'esiste nelPrincipáu".Informe sobre la represión y non reconocenciade los drechos llingüísticos n'Asturies
--------------------------------------------------------------------------------
Los datos sociollingüísticos -el caberu d'ellos el II Estudio Sociolingüístico para Asturias, del que s'ufiertóun avance de datos en xunu de 2002- amuesen un sofitu mayoritariu de la sociedá a la oficialidá de lallingua asturiana: más del 60%. Ocho de cada diez asturianos caltienen que la llingua propia d'Asturiesye l'asturianu, bable o llingua asturiana, y siete de cada diez nun dulden que l'asturianu ye una llinguacomo les demás llingües rexonales reconocíes oficialmente n'España, siendo unánime la demanda d'untratu igual al que reciben el restu de llingües peninsulares. Pero al llau d'indicadores positivos encuantes a les actitúes favoratibles al asturianu y la reclamación d'un futuru p'Asturies con unbillingüismu equilibráu, hai que destacar que l'usu de la llingua asturiana na vida cotidiana vaamenorgando de xeneración en xeneración de mou alarmante, que se sigue prefiriendo'l castellanu parellacionase socialmente y, sobre manera -y quiciabes seya lo más dramático-, que'l castellanu, cadavegada de manera más acelerada, pasa a ser la primer llingua pa la mayor parte de los asturianos.
2. L’estatus xurídicu del asturianu
La Constitución Española -pautada en 1978 tres la muerte del xeneral Franco- llueu de falar delcastellanu como llingua oficial en tol Estáu, diz nel so artículu 3 (apartáu 2): "Las demás lenguasespañolas serán también oficiales en las respectivas Comunidades Autónomas de acuerdo con susestatutos". Sicasí, l'Estatutu d'Autonomía, nel so artículu 4u, nun-y reconoz l'estatus xurídicu de llinguaoficial, darréu que diz: "1. El bable ha gociar de proteición. Ha promovese'l so usu, el so espardimientunos medios de comunicación y la so enseñanza, respetando en tou casu, les variantes llocales y lavoluntariedá del so deprendizax. 2. Una llei del Principáu ha regular la proteición, usu y promoción delbable". Abondos xuristes españoles camienten, acordies colo anterior, qu'esti artículu ye inconstitucionalporque la Constitución, anque dexe a les Comunidaes autónomes la facultá de decidir cómo haentendese la cooficialidá, establez un mandatu imperativu y non una opción facultativa.En 1998, reformóse l'Estatutu d'Autonomía y la demanda de la oficialidá pal asturianu volvió a serasuntu central nel discutiniu políticu con movilizaciones ciudadanes y manifestaciones na cai quecuntaron con munchos miles de persones que, sicasí, nun foron a francer la dinámica de les fuerciespolítiques mayoritaries que refugaron incluyir la cooficialidá nel testu estatutariu nuevu. A la escontra,aprobóse en 1998 una "Llei d'Usu y Promoción del Bable/Asturianu" nuna llinia posibilista que fexo verque nun yera abondo pa regular los mínimos derechos xurídicos que-y faen falta al asturianu pacaltenese. Como va poder dir viéndose más alantre, de magar s'aprobó, el gobiernu asturianuincumplióla dafechu.N'agostu del 2001 España acoyó la Carta Europea de les Llingües Minoritaries, promovida pol Conseyud'Europa, p'aplicala non solo a les llingües que son oficiales sinón tamién a les que protexen los sosEstatutos d'Autonomía, como ye'l casu del asturianu. Nella encamiéntase que se tomen midíes pa da-ypuxu al so emplegu en tolos ámbitos sociales pero la realidá dexa bien a les clares que nun se cumple.
3. La marxinación del asturianu na alministración pública
La "Llei d'Usu", nel so artículu 4u ("Usu alministrativu") diz que "Tolos ciudadanos tienen drechu aemplegar el bable/asturianu y a esplicase nelli, de pallabra y per escrito" y que "ha tenese por válidu atolos efeutos l'usu del bable/asturianu nes comunicaciones orales o escrites de los ciudadanos colPrincipáu d'Asturies". La realidá ye qu'esti usu namái parte de los ciudadanos porque l'alministraciónasturiana malpenes emplega l'asturianu si nun ye pa cuestiones rellacionaes cola propia llingua(convocatoria de subvenciones al asturianu, por exemplu) y enxamás pa otros temes. La faltad'oficialidá úsase como xida llegal poles alministraciones estatal y municipales pa negar el drechu de laxente a empobinase a elles n'asturianu.Na Delegación del Gobiernu d'España n'Asturies son munchos los casos d'asociaciones ciudadanes quenun pudieron llegalizase pol fechu de presentar la documentación n'asturianu. Ye'l casu, por exemplu,en 1985 de la "Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana", en 1987 del "Conceyu d'EstudiantesNacionalistes", en 1989 del "Coleutivu Llingua y Enseñanza", y nos años siguientes de bayura de gruposde teatru y asociaciones culturales d'estremáu calter. Tampoco nun s'aceuten documentos nel rexistrud'esa Delegación por tener una redaición n'asturianu: tolos años, la víspora del Día de les LletresAsturianes -xornada reivindicativa por antonomasia de la oficialidá de la llingua asturiana- de la seiciónde "Drechos Ciudadanos" de la Delegación del Gobiernu aporta una notificación a los entamadores de la
--------------------------------------------------------------------------------
manifestación ciudadana (na que s'esixe la oficialidá del idioma de los asturianos) nun se dando porenteraos del escritu recibíu por nun tar escritu n'español.Pero la marxinación en drechos ciudadanos fonderos por emplegar l'asturianu tamién afeuta a losdrechos eleutorales. La Xunta Eleutoral Provincial, por exemplu, negó-y en 1991 al partíu políticuAndecha Astur la posibilidá de votar n'asturianu nes eleiciones autonómiques, y en 1995 y en 2000 nun-y dexó presentar candidatura a les eleiciones xenerales al Congresu y Senáu españoles por apurrirn'asturianu la so documentación. Esta cabera vegada, el Tribunal Constitucional dictó una resoluciónfavoratible al recursu d'amparu que presentara la organización política escontra l'alcuerdu de la XuntaEleutoral Provincial y anulólu dafechu.Na mesma Xunta Xeneral -parllamentu asturianu- diéronse casos de discriminación que recoyeron losmedios de comunicación. Por exemplu, en 1993 una iniciativa presentada por un diputáu del PartíuAsturianista refugóla la Mesa de la Xunta Xeneral del Principáu por tener párrafos n'asturianu, o en1996 una interpelación urxente d'Izquierda Xunida refugóla la Mesa de la Xunta por tar n'asturianu ydiciendo que namái almitía iniciatives escrites n'asturianu si veníen tornaes al español. De tolesmaneres, nos caberos años ye vezu que dellos diputaos empleguen solemnemente l'asturianu nes sosintervenciones na Xunta y son munchos los alcuerdos parllamentarios algamaos pola Xunta Xeneral endefensa de la llingua asturiana delantre de casos onde l'idioma propiu foi despreciáu en delles instanciesdel Estáu.L'alministración de xusticia, como'l restu de l'alministración estatal, niega dafechu cualquier intentud'emplegar l'asturianu nel so ámbitu d'actuación diariu. Dellos casos salen dacuando a la lluz al traviésde los medios de comunicación: ye'l casu d'un xuez de Mieres que prohibió en 1996 usar namáil'asturianu nuna boda fecha na Casa del Conceyu de Riosa, o'l d'un ciudadanu qu'en 1997 nun pudodeclarar n'asturianu nun xulgáu d'instrucción xixonés y al que la secretaria xudicial se negó a toma-ydeclaración verbal por usar esa llingua.
4. El papel de los Conceyos
Los conceyos -ámbitos territoriales de l'alministración local- col sofitu financieru de la Conseyeríad'Educación y Cultura, tán teniendo un papel importante na promoción del asturianu, sobre maneracolos Cursos de Llingua Asturiana p'Adultos que s'entamen tolos años y con delles xeres lliteraries yculturales. Sicasí, la falta d'oficialidá sigue siendo la torga xurídica fundamental, como denunciaba en2001 el conceyal Eugenio Fonseca, del Conceyu de Siero, al tomar posesión del cargu, teniendo quefacer el so xuramentu en castellanu "por imperativu llegal".Son abondos nos últimos años los casos denunciaos en conceyos que nun aceuten escritos n'asturianunos sos rexistros d'entrada de documentos. Los conceyos, sicasí, al tar más allegaos a la realidállingüística de los ciudadanos, normalmente caltienen unes actitúes más conciliadores y, como vamosver, más favoratibles a la reconocencia llegal de los drechos llingüísticos. Como casu recién, nel aniciudel añu 2002, la prensa daba anuncia que'l Conceyu de Siero -que venía refugando los escritosn'asturianu presentaos nel so rexistru- diba almitilos. El compromisu de munchos conceyos yá quedaranidiu coincidiendo coles movilizaciones a favor de la oficialidá na reforma del Estatutu d'Autonomía: enxunetu de 1997, el conceyu de Bimenes declaraba la cooficialidá del asturianu xunto al castellanu. A esticonceyu amestábense nos meses siguientes Casu, Castrillón, Morcín, Llangréu, Teberga, Llaviana yLlanera.La Delegación del Gobiernu d'España, al traviés de l'abogacía del estáu, impugnó les declaracionesd'oficialidá y el Tribunal Superior de Xusticia d'Asturies entamó a anular, ún tres d'otru, los alcuerdos delos Conceyos. El mesmu casu diose con conceyos como'l de Nava, qu'aprobara unes ordenances pal usudel asturianu: en payares de 2001 la Delegación del Gobiernu impugnóles al xulgar que creaben"alarma social" ente la población y que suponíen un "perxuiciu al interés xeneral". Sicasí, un grupu deciudadanos de Nava presentábase como parte interesada nel contenciosu-alministrativu presentáuescontra la Delegación del Gobiernu por atalantar que les ordenances defendíen los sos derechos comofalantes d'asturianu. Conceyos como Villaviciosa o Llangréu acaben d'aprobar tamién unes ordenancesd'usu del asturianu.
--------------------------------------------------------------------------------
5.El sistema educativu
La escolarización obligatoria a tola población supunxo históricamente un reblagu fundamental nacastellanización d'Asturies y yelo tamién anguaño. Nos caberos años apaecieron nos medios decomunicación casos sintomáticos como'l de pas que denunciaben que los sos fíos yeren ridiculizaos -ymesmamente castigaos- por falar n'asturianu na escuela o profesores que nun aceutaben xustificantesd'ausencies escritos polos pas n'asturianu. El casu más llamativu foi'l que saltó a la prensa en 2001,cuando la Viceconseyería d'Educación investigó una escuela de Villaviciosa u se multaba a los escolinospor falar n'asturianu. Llueu de que'l xulgáu villaviciosín desestimare una denuncia presentada,l'Audiencia Provincial d'Asturies sofitó esi determín considerando que multar a escolinos por falarn'asturianu "nun ye constitutivo de delitu de discriminación nin d'infracción penal nenguna".La enseñanza del asturianu na Educación Primaria nun entama hasta 1984, cuando seis escuelesemprimen a ufiertalo como materia optativa dientro del horariu escolar dos o tres hores a la selmananos ciclos mediu y superior de la enseñanza básica (dende los 8 hasta los 14 años). Nos cursossiguientes foi espardiéndose a más centros hasta algamar a práuticamente tolos colexos públicosd'Educación Primaria d'Asturies. Les cifres d'aceutación siempre foron mui altes, pero la voluntariedá neldeprendizax de que fala l'artículu 4u del Estatutu d'Autonomía pescancióla l'Alministración d'un mouenforma curtiu. Por exemplu, hasta 1997 yeren los Conseyos Escolares los que decidíen si la escuelaufiertaba l'asignatura o non, colo que foron munchos los casos d'escolinos que nun pudieron dir a clasd'asturianu, magar los pas lo pidieren, pola mor de que'l centru nun brindaba esa posibilidá. Los mediosde comunicación dieron cuenta de bien de pas que denunciaben esta situación, amás de les campañesd'asociaciones ciudadanes y sindicatos d'enseñanza. Anguaño, la ufierta ye obligada pa tolos centros,pero la realidá ye que, al nun haber bones campañes d'información y una política firme del'alministración educativa, ellí onde los equipos direutivos o los profesores-tutores nun ven con bonosgüeyos la recuperación del asturianu, les cifres d'escolarización son baxes y si nun hai un mínimud'alumnos nun se cubre la plaza d'asturianu.Per otru llau, l'alministración nun vien afitando l'asturianu na Educación Infantil, xustamente cuando alescolín falante d'asturianu lu entamen a escolarizar nuna llingua que nun ye la de so. Otramiente, sonabondos los centros u se ta dando, anque dos o tres hores a la selmana, y como asignatura, nun ye ninmuncho menos abondo como pa dignificar la llingua familiar de bayura de neños asturianos. Estoenllaza con otra falta importante del sistema educativu asturianu: la llingua propia considérase comouna asignatura, pero un idioma nun se dignifica na escuela si nun ye llingua de tresmisión y acoyida deconocimientos d'otres materies educatives. Amás, y como se dixo, pa munchos neños l'asturianu ye laso llingua materna y con una asignatura ensin más nun se llogra tornar el procesu de sustituciónllingüística que sufren na escuela nos sos primeros años.Arriendes de tolo dicho, la enseñanza de la llingua asturiana restrínxese, de mou cuasi esclusivu, a larede de centros públicos, de mou que los colexos privaos que tienen conciertu col Gobiernu delPrincipáu d'Asturies (ye dicir, subvencionaos económicamente por ésti) y los centros estrictamenteprivaos incumplen la llegalidá, darréu que'l so alumnáu nun tien posibilidá dala d'escoyer la materia dellingua asturiana.Hai que falar tamién de los casos de profesores presionaos pola alministración educativa por dar lesclases n'asturianu, anque con ello seyan consecuentes cola llexislación y colos principios educativos ypedagóxicos más básicos.La Llei d'Usu, nel so artículu 10 diz que'l Principáu "ha garantizar l'enseñu del bable/asturianu en tolosniveles y graos, respetando sicasí la voluntariedá nel so deprendizax" y que "la escoyeta del estudiu odel emplegu del bable/asturianu como asignatura del currículu en nengún casu podrá sirvir de motivude discriminación de los alumnos. Pa los que lo escueyan, el so deprendizax o usu nun podrá torgar quereciban la mesma formación y conocimientos n'igualdá de condiciones que'l restu del alumnáu". Estiartículu incúmplese nidiamente na Educación Secundaria (ciclu 12-16 años) y Bachilleratu (16-18 años).Siempre foron mui pocos los Institutos qu'ufiertaron l'asignatura y les torgues foron mayores dende laso implantación en 1987 porque l'asturianu nun ye voluntario sinón que ye optativo, de mou que tienque competir con otres asignatures como "Informática" o "Francés", amás de la discriminación que seda colos qu'escueyan asturianu porque nun puen estudiar al empar eses materies.
--------------------------------------------------------------------------------
Un tercer problema na escolarización del asturianu ye la falta de reconocencia de la especialidád'asturianu al profesoráu n'igualdá de condiciones que nel restu de materies del currículu: en 2001, elMinisteriu d'Educación refugaba a la Conseyería d'Educación y Cultura d'Asturies la posibilidá decreación de la especialidá d'asturianu na Educación Primaria y Secundaria polo que los profesoresqu'imparten esa materia nun puen constar oficialmente nel catálogu de puestos de trabayu comoprofesores de Llingua Asturiana, cola pergrave desventaya profesional qu'ello supón.En mayu del 2002, el Principáu espubliza'l plan d'estudios definitivu d'Educación Secundaria yBachilleratu onde lo que nuna primer redaición defendida pol Conseyu Escolar d'Asturies se nomabamateria de "Llingua Asturiana" pasa a llamase de "Lengua tradicional: bable/asturiano", nun intentuclaru de rebaxa-y l'estatus llingüísticu al asturianu. Tamién desapaez de la redaición orixinal cualquierreferencia al conflictu llingüísticu n'Asturies o a los conceutos de normalización, billingüismu y diglosia.La presencia del asturianu na Universidá ye otru de los llogros del movimientu de recuperación delasturianu. Nos estatutos de la Universidá d'Uviéu de 1985 fálase de la llingua asturiana como llinguaespecífica d'Asturies y nel artículu 6 dizse que naide ha ser discrimináu pola mor del so usu. Asina y too,la universidá foi noticia delles vegaes por refugar escritos empobinaos a ella n'asturianu. Tovía n'avientude 2000, la Direición d'una Escuela Universitaria nun almitía un escritu de l'Academia de la LlinguaAsturiana pidiéndo-y un aula pa facer un esame d'asturianu si nun lu volvía unviar en llingua española.Nun se pue dexar de llau, amás, el fechu, ensin precedentes, de la represión personal y académica qu'alo llargo d'años sufrieron aquellos profesores universitarios más carauterizaos pola so militanciafavoratible a la llingua asturiana.Anque a mediaos de la dómina de los ochenta entama l'asignatura optativa d'Asturianu na EscuelaUniversitaria de Maxisteriu, hubo qu'aguardar hasta 1996 pa que les asignatures de Filoloxía Asturiana od'Asturianu tuvieren presentes nos estudios de Filoloxía Española y Románica, too ello dempués d'unariestra de problemes de toa mena y enllenos de prexuicios ideolóxicos. Por exemplu, hasta 1996 nun sepudo llograr que'l Conseyu d'Universidaes, muérganu estatal que decide nestes cuestiones, aprobara'lpidimientu de la Universidá d'Uviéu d'incluyir l'asturianu como llingua d'eleición llibre nos planesd'estudiu de la llicenciatura de Filoloxía Española porque atalantaba que nun yera una llingua. Hai quefacer alcordanza de que la Universidá d'Uviéu tenía yá en funcionamientu dende 1994 dos TítulosPropios de Postgráu: Especialista en Filoloxía Asturiana y Espertu en Filoloxía Asturiana, entrambos conasignatures u s'inxería esa llingua como tala. En xunu de 1998, el Conseyu d'Universidaes refuga lapetición de la Universidá d'Uviéu de creación del Títulu de Llicenciáu en Filoloxía Asturiana porque"dende un criteriu científicu, l'asturianu nun pue figurar como llingua nos planes d'estudiu". Desa, sicasí,la Universidá d'Uviéu yá tenía una asignatura oficial con esi nome na Facultá de Filoloxía y otra naEscuela de Maxisteriu y convocaba places de Profesor Universitariu Asociáu d'esa llingua.La creación d'una Llicenciatura de Filoloxía Asturiana sigue topándose cola negativa del Conseyud'Universidaes que, sofitándose en nidios prexuicios ideolóxicos, vien refugando la petición de lallicenciatura, por más que la mentada llicenciatura de Filoloxía Asturiana tea sofitada por perampliesestayes culturales, polítiques y ciudadanes de la sociedá asturiana, ente ellos la mesma Xunta Xeneraldel Principáu.La postrer noticia nesti procesu ye d'abril de 2002, cuando'l muérganu estatal refuga'l plan d'estudiosde les Filoloxíes Española y Románica -aprobáu pola Universidá d'Uviéu- por ufiertar l'asturianu comosegunda y tercer llingua, al insistir nel fechu de que l'asturianu "científicamente nun se pue consideraruna llingua" y ello magar que nel Plan d'Estudios de Filoloxía Española que se ta aplicando nestosmomentos s'inxera la Llingua Asturiana como tercer llingua. Una amuesa de lo poco fundamentáu queye esi prexuiciu ye la noticia de que, dos meses dempués, la Conferencia de Decanos de Lletres de lesUniversidaes Españoles sofitaba por unanimidá la implantación de la llingua asturiana nes titulaciones deFiloloxía de la Universidá d'Uviéu.6.Toponimia
--------------------------------------------------------------------------------
La castellanización y tracamundiu de la toponimia popular ye ún de los casos más sangrinos de la nonreconocencia llegal del asturianu. Delles iniciatives de conceyos con señalizaciones billingües nescarreteres nun puen más que considerase simbóliques. Sicasí, cola aprobación de la Llei d'Usu yPromoción del Asturianu poníase la base llegal pal respetu a les formes tradicionales al reconocer nel soartículu 15 que "los topónimos de la Comunidá Autónoma del Principáu d'Asturies han tener el nomeoficial na so forma tradicional". Amiéstase a esto que "pal casu de qu'un topónimu tenga usuxeneralizáu na forma tradicional y en castellán, el nome podrá ser billingüe". La realidá ye que cuandola versión asturiana del topónimu s'emplega, namái apaez nos lletreros de carretera na entrada y salidade la llocalidá, siempres cola so versión "acastellanada" al llau, y nun s'emplega n'otres señalizaciones.N'anuncies, publicaciones, boletinos oficiales, correspondencia, etc., l'incumplimientu de la Llei d'Usupola Alministración asturiana ye absolutu.Ye muncha la contestación civil énte la estroza de la toponimia y más agora que se reconoz per llei laforma tradicional y se dispón del encontu académicu a la espresión afayadiza. En xineru de 2002 lapolicía detuvo a tres miembros d'un partíu políticu, el BÍA, en Sama (Llangréu) cuando denunciaben nunactu públicu la situación d'illegalidá na señalización de les carreteres pegando los topónimos correchosenriba de lletreros de carretera. Nun fechu asemeyáu convocáu pola Xunta pola Defensa de la LlinguaAsturiana -organización cívica de defensa del asturianu- representantes de partíos políticos y sindicatoscorrixeron n'otru actu públicu un cartel de carreteres. En xunu de 2002, esa mesma organizaciónciudadana presenta un contenciosu-alministrativu pola inactividá de la Conseyería d'Infraestructuresdarréu qu'ésta nun diere respuesta a más de 300 denuncies de lletreros de carretera cola toponimiaacastellanada feches dende xineru de 2001. Hai qu'amestar que'l contenciosu inda nun se resolvió.
7. L'asturianu y la Ilesia
De la mano del Coleutivu "Manuel Fernández de Castro" -que cueye'l nome del obispu del s. XIXtraductor al asturianu del Evanxeliu según San Matéu-, los sectores católicos más esmolecíos polacultura asturiana vienen faciendo dende 1986 un gran llabor d'espardimientu del asturianu dientro de laIlesia Católica d'Asturies ensin qu'ésta escuche los sos pidimientos. L'esfuerciu del Coleutivu pa traducirla Lliturxa Católica, Homilíes, Catecismu, Oraciones y la Biblia buscaba facilitar el camín pa unanormalidá llingüística na Ilesia, pero toles solicitúes feches pa poder cellebrar mises n'asturianu nunalgamaron l'autorización de la xerarquía eclesiástica.La postrer muestra de falta de sensibilidá diose nel mes de xunu de 2002, nel funeral del presidente delColeutivu, el Padre xesuita D. Federico G.-Fierro Botas, onde, magar les munches peticiones defamiliares y amigos, nun se dexó dar la misa n'asturianu -nin siquieramente una parte simbólica de lamesma- y onde'l mesmu arzobispu d'Asturies tapeció arremente'l descomanáu llabor d'encontu alasturianu del fináu. Díes dempués, tolos medios de comunicación daben la noticia de que más dedoscientos cristianos asturianos de base presentaren énte l'arzobispáu un escritu onde pidíenformalmente la so esclusión de la Ilesia (ye dicir, el trámite d'apostasía) en protesta pola actitúantiasturiana de la Ilesia n'Asturies, al sopelexar que la so condición de católicos nun podía, de nengúnmou, ser contradictora col fechu de ser y sentise asturianos.
8. La marxinación del asturianu nel Estáu
La falta de reconocencia del asturianu como llingua oficial, igual que'l gallegu, catalán o vascu fai qu'esallingua quede arrequexada de tolos llogros que se van algamando en cuantes a la equiparación colcastellanu pola Alministración estatal, lo que fai qu'esista una sensación d'agraviu comparativun'Asturies talo como amuesen les encuestes. Esta discriminación pervese n'actuaciones mui cargaes desimbolismu: dende la traducción de la Constitución a toles llingües oficiales, hasta l'usu d'estes nesCortes (Congresu y Senáu españoles), pasando pelos premios de Crítica, Lliteratura, Traducción, etc.,nengún contempla l'asturianu pola mor de nun ser oficial. Esto perxudica, por exemplu, al xorrecer de lalliteratura n'asturianu que nestos últimos venti años caltién un desendolque ensin precedentes:impuestos como'l CRU (sobre fotocopies de llibros) revierten na Sociedá d'Escritores Españoles y nagallega, catalana y vasca, ensin que l'Asociación d'Escritores Asturianos tenga reconocencia al nuntenela la llingua na qu'escriben. El ISBN tampoco nun contempla l'asturianu na so codificación, colo quenun pue haber seición pa esta llingua nes biblioteques de tol mundu. El Premiu Nacional de la Música,que recueye música fecho en castellanu, catalán, vascu, gallegu y, nos últimos años, valencianu, nunreconoz l'asturianu a pesar de los pidimientos repitíos añu tres añu dende la Sociedá Xeneral d'Autoresd'Asturies.
--------------------------------------------------------------------------------
La mesma marxinación dase nes grandes empreses d'ámbitu estatal que dan la posibilidá de recibir lossos servicios en toles llingües oficiales del Estáu, pero que respuenden a les peticiones de vecerosasturianos qu'esta llingua nun ye oficial. La presión d'estayes sociales influyentes fexo, mesmamente,que delles sociedaes de tresporte aereu y de telefonía, por exemplu, retiraren les manifestacionesn'asturianu que de mano y llibremente elles mesmes inxertaren como serviciu a los usuarios.9. La represión nel ámbitu llaboralNuna situación como la d'Asturies, marcada pol emplegu diglósicu d'una llingua asturiana ensin prestixuy estigmatizada socialmente, la inhibición de los asturianofalantes nel ámbitu llaboral, sobre manera nostrabayos que traten col públicu, ta bona de pescanciar. Más entá cuando son práutica avezada les"recomendaciones" -cuando non la obligación esplícita- de los xefes pa que los dependientes decomerciu, telefonistes, camareros, etc. procuren falar "bien" y nun dexen que'l públicu note la llinguaque falen normalmente.Tuvieron sonadía nos medios de comunicación los casos, a mediaos de la década de los ochenta, detaxistes echaos de la so empresa por usar l'asturianu nes sos comunicaciones pela radioemisora, o lessanciones repetíes de la compañía ferroviaria FEVE a un xefe d'estación por escribir n'asturianutopónimos y feches, situaciones entrambes que fixeron cuntar cola mediación del Defensor del Pueblu ydel entós Presidente del Principáu. Pero esti tipu de casos, onde se ta ayudando a crear un sentimientude vergoña evidente nos asturianofalantes, danse de contino anque nun salgan a la lluz por mieu arepresalies mayores.10. La marxinación nos medios de comunicaciónLos medios de comunicación son un sofitu principal de cualquier procesu de recuperación de les llingüesminorizaes y un axente fundamental pa prestixar un idioma. En cuantes a la televisión, nun hai unacanal autonómica n'asturianu como les qu'hai nes sos respeutives llingües en Galicia, País Vascu oCataluña. Amás, la delegación de Televisión Española n'Asturies nun emite nengún programan'asturianu, nun siendo delles noticies de conteníu llingüísticu que se dan n'asturianu por iniciativaindividual de dalgún periodista, pero enxamás como resultáu d'una política nidia de normalización.Dellos programes percurtios n'asturianu subvencionaos apaecen y desapaecen de xemes en cuando nestelevisiones d'ámbitu llocal. Otro tanto pasa na radio, onde hubo y hai delles esperiencies pero siempremui minoritaries y rales.En setiembre de 2001 salió a la lluz el casu d'una emisora independiente qu'emite dafechu n'asturianu,Radio Sele, a la que se-y concediera una llicencia de radio comercial nun concursu del Principáu. Elgobiernu asturianu almitió namái ún de los munchos recursos presentaos escontra les concesionesd'emisión, xustamente'l que-y quitaba la llicencia a Radio Sele. Partíos políticos, sindicatos yasociaciones ciudadanes denunciaron irregularidaes nel procesu alministrativu y anguaño l'asuntu ta nostribunales.Anque dende 1996 funciona un selmanariu n'asturianu, Les Noticies, los tres diarios asturianos namáiespublicen seiciones selmanales o quincenales n'asturianu, siempres de conteníu cultural y llingüísticu,coincidiendo les más de les vegaes colos meses que duren les subvenciones.11. La falta d'una política llingüísticaÉnte una situación tan grave ye imprescindible un plan de normalización llingüística que mire de ponerfrenu al procesu de sustitución llingüística que se vive n'Asturies y que pue acabar -si nun camuden lescondiciones sociales- cola muerte de la llingua asturiana. La oficialidá del idioma asturianu al llau del yáoficial castellanu vien siendo la midida primera que reclamen los sectores sociales más esmolecíos polfuturu del asturianu pa que se llogre un marcu llegal dende'l que s'entame una política seria yplanificada de normalización social. Como se dixo, según les últimes encuestes sociollingüístiques, tad'alcuerdu cola oficialidá más del 60% de la población. El desaxuste ente lo que piensen los asturianos ylo que piensen los sos representantes políticos ye evidente porque los dirixentes de los partíoshexemónicos siguen siendo insensibles a los derechos llingüísticos de los asturianos.
--------------------------------------------------------------------------------
Les midíes polítiques tomaes polos gobiernos sucesivos nunca foron más allá de la escolarización del'asignatura d'asturianu y d'una política de subvenciones que favoreciera sobre manera la estayaeditorial y delles actuaciones de conceyos y asociaciones culturales. Nun siendo dalgún casu cuntáu, nunhubo campañes sistemátiques del Principáu pensaes pa tola población buscando prestixar l'emplegusocial del asturianu nin tampoco l'alministración asturiana nun s'asturianizó llingüísticamente(rotulación, nomes de les entidaes, usu escritu institucional, usu oral y públicu poles autoridaes),sacantes l'usu simbólicu que se fai del asturianu el día que se festexen les Lletres Asturianes. Endefinitiva, nun hai una planificación -la entidá que tendría que s'encargar d'ello, la Oficina de PolíticaLlingüística, que foi camudando'l nome según los Gobiernos, acabó desaniciándose col postrer gobiernuasturianu- y nin siquier se cumple lo que s'afita na Llei d'Usu y Promoción del Asturianu.Academia de la Llingua Asturiana
1. Entamu
L'asturianu ye una llingua románica que se fala nel Principáu d'Asturies -comunidá autónoma delnoroeste d'España-, anque tamién se caltién, con mayor o menor puxu, en fasteres más aisllaes deLleón y Zamora, arriendes d'en Miranda del Douru (Portugal), u se fala'l "mirandés", variedá llingüísticadel dominiu ástur qu'apocayá tien reconocencia como idioma "oficial" nes tierres de Miranda.La llingua asturiana ye ún de los resultaos de la evolución del llatín na Península Ibérica al llau delgallegu, portugués, castellanu, catalán y aragonés. D'esti mou, l'asturianu foi llingua del Reinud'Asturies (sieglos VIII-X) -tresformáu llueu en Reinu de Lleón-, y ente los sieglos XIII y XIV foi llinguade l'alministración emplegada pa la redaición de fueros, lleis, ordenances y documentos notariales. Lahexemonía cada vegada mayor del Reinu de Castiella n'Asturies afaló la castellanización de les capescimeres de la sociedá, magar nun ye hasta'l sieglu XX cuando esti procesu entama a afeutarfondamente a los ámbitos populares y a facer amenorgar nellos l'emplegu de la llingua asturiana.Nel sieglu XVII conocemos al primer poeta n'asturianu, Antón González Reguera. La lliteratura asturianaespárdese nos sieglos siguientes, tanto en prosa como en versu, con nomes como Xosefa Xovellanos,Xuan María Acebal, Teodoro Cuesta, Xosé García Peláez, Fernán Coronas, etc.Nos años 70 del sieglu XX, al empar de lo cabero la dictadura franquista, naz la reivindicación modernade la llingua asturiana cola asociación cívica "Conceyu Bable" de la que formen parte profesoresuniversitarios, inteleutuales y militantes favoratibles al exerciciu de los drechos culturales de losasturianos. De resultes del llabor de movilización d'esta corriente asturianista llogróse la reconocenciadel asturianu nel Estatutu d'Autonomía d'Asturies y la creación en 1980, pol muérganu preautonómicudel Conseyu Rexonal d'Asturies -que yera entós la representación política cimera d'Asturies-, del'Academia de la Llingua Asturiana. Como principales resultaos de la xera normativizadora de l'Academiatán les Normes Ortográfiques (1981), la Gramática de la Llingua Asturiana (1998), el Diccionariu de laLlingua Asturiana (2000) y los Nomes de conceyos, parroquies, pueblos y llugares del Principáud'Asturies (2000).N'Asturies falen asturianu más de 350.000 persones d'una población que trespasa'l millón d'habitantes.Amás, na fastera más occidental del Principáu, ente los ríos Navia y Eo, hai unos 40.000 falantespotenciales (al rodiu del 4% de la población d'Asturies) de lo que vien denomándose "a fala" o "gallego-asturiano", modalidá llingüística qu'ha considerase a tolos efeutos como la llingua propia d'esi ámbituterritorial y que sufre les mesmes restricciones d'usu y falta de reconocencia xurídica que la llinguaasturiana xeneral en toa Asturies.Dende llueu, nel Principáu dase nidiamente una situación de diglosia o billingüismu socialmentedesequilibráu, col castellanu o español nuna posición dominante y l'asturianu con mui poquesoportunidaes d'emplegu normal. Amás de los efeutos dañibles na personalidá llingüística de la propiallingua -con bayura d'interferencies del castellanu- la falta de prestixu social del asturianu lleva a que setea dando un frañimientu na so tresmisión de pas a fíos, de mou que'l so futuru, si se caltienen lescircunstancies d'anguaño, ye'l de la sustitución pol castellanu, quier dicise, la desapaición del asturianucomo sistema llingüísticu usáu n'Asturies. Según l'Atlas of the World's Languages in Danger ofDisappearing, asoleyáu pola UNESCO y presentáu en febreru de 2002, l'asturianu ye una de les llingüesde la Península en peligru de desaniciu. L'Asociación Internacional pa la Defensa de les Llingües y lesCultures Amenazaes (AIDLCM) vien denunciando esta situación bien de vegaes con cartes a lesautoridaes polítiques asturianes esixendo la reconocencia llegal del asturianu como midida primerap'afitar la sobrevivencia del idioma y falando de la "creciente represión llingüística qu'esiste nelPrincipáu".Informe sobre la represión y non reconocenciade los drechos llingüísticos n'Asturies
--------------------------------------------------------------------------------
Los datos sociollingüísticos -el caberu d'ellos el II Estudio Sociolingüístico para Asturias, del que s'ufiertóun avance de datos en xunu de 2002- amuesen un sofitu mayoritariu de la sociedá a la oficialidá de lallingua asturiana: más del 60%. Ocho de cada diez asturianos caltienen que la llingua propia d'Asturiesye l'asturianu, bable o llingua asturiana, y siete de cada diez nun dulden que l'asturianu ye una llinguacomo les demás llingües rexonales reconocíes oficialmente n'España, siendo unánime la demanda d'untratu igual al que reciben el restu de llingües peninsulares. Pero al llau d'indicadores positivos encuantes a les actitúes favoratibles al asturianu y la reclamación d'un futuru p'Asturies con unbillingüismu equilibráu, hai que destacar que l'usu de la llingua asturiana na vida cotidiana vaamenorgando de xeneración en xeneración de mou alarmante, que se sigue prefiriendo'l castellanu parellacionase socialmente y, sobre manera -y quiciabes seya lo más dramático-, que'l castellanu, cadavegada de manera más acelerada, pasa a ser la primer llingua pa la mayor parte de los asturianos.
2. L’estatus xurídicu del asturianu
La Constitución Española -pautada en 1978 tres la muerte del xeneral Franco- llueu de falar delcastellanu como llingua oficial en tol Estáu, diz nel so artículu 3 (apartáu 2): "Las demás lenguasespañolas serán también oficiales en las respectivas Comunidades Autónomas de acuerdo con susestatutos". Sicasí, l'Estatutu d'Autonomía, nel so artículu 4u, nun-y reconoz l'estatus xurídicu de llinguaoficial, darréu que diz: "1. El bable ha gociar de proteición. Ha promovese'l so usu, el so espardimientunos medios de comunicación y la so enseñanza, respetando en tou casu, les variantes llocales y lavoluntariedá del so deprendizax. 2. Una llei del Principáu ha regular la proteición, usu y promoción delbable". Abondos xuristes españoles camienten, acordies colo anterior, qu'esti artículu ye inconstitucionalporque la Constitución, anque dexe a les Comunidaes autónomes la facultá de decidir cómo haentendese la cooficialidá, establez un mandatu imperativu y non una opción facultativa.En 1998, reformóse l'Estatutu d'Autonomía y la demanda de la oficialidá pal asturianu volvió a serasuntu central nel discutiniu políticu con movilizaciones ciudadanes y manifestaciones na cai quecuntaron con munchos miles de persones que, sicasí, nun foron a francer la dinámica de les fuerciespolítiques mayoritaries que refugaron incluyir la cooficialidá nel testu estatutariu nuevu. A la escontra,aprobóse en 1998 una "Llei d'Usu y Promoción del Bable/Asturianu" nuna llinia posibilista que fexo verque nun yera abondo pa regular los mínimos derechos xurídicos que-y faen falta al asturianu pacaltenese. Como va poder dir viéndose más alantre, de magar s'aprobó, el gobiernu asturianuincumplióla dafechu.N'agostu del 2001 España acoyó la Carta Europea de les Llingües Minoritaries, promovida pol Conseyud'Europa, p'aplicala non solo a les llingües que son oficiales sinón tamién a les que protexen los sosEstatutos d'Autonomía, como ye'l casu del asturianu. Nella encamiéntase que se tomen midíes pa da-ypuxu al so emplegu en tolos ámbitos sociales pero la realidá dexa bien a les clares que nun se cumple.
3. La marxinación del asturianu na alministración pública
La "Llei d'Usu", nel so artículu 4u ("Usu alministrativu") diz que "Tolos ciudadanos tienen drechu aemplegar el bable/asturianu y a esplicase nelli, de pallabra y per escrito" y que "ha tenese por válidu atolos efeutos l'usu del bable/asturianu nes comunicaciones orales o escrites de los ciudadanos colPrincipáu d'Asturies". La realidá ye qu'esti usu namái parte de los ciudadanos porque l'alministraciónasturiana malpenes emplega l'asturianu si nun ye pa cuestiones rellacionaes cola propia llingua(convocatoria de subvenciones al asturianu, por exemplu) y enxamás pa otros temes. La faltad'oficialidá úsase como xida llegal poles alministraciones estatal y municipales pa negar el drechu de laxente a empobinase a elles n'asturianu.Na Delegación del Gobiernu d'España n'Asturies son munchos los casos d'asociaciones ciudadanes quenun pudieron llegalizase pol fechu de presentar la documentación n'asturianu. Ye'l casu, por exemplu,en 1985 de la "Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana", en 1987 del "Conceyu d'EstudiantesNacionalistes", en 1989 del "Coleutivu Llingua y Enseñanza", y nos años siguientes de bayura de gruposde teatru y asociaciones culturales d'estremáu calter. Tampoco nun s'aceuten documentos nel rexistrud'esa Delegación por tener una redaición n'asturianu: tolos años, la víspora del Día de les LletresAsturianes -xornada reivindicativa por antonomasia de la oficialidá de la llingua asturiana- de la seiciónde "Drechos Ciudadanos" de la Delegación del Gobiernu aporta una notificación a los entamadores de la
--------------------------------------------------------------------------------
manifestación ciudadana (na que s'esixe la oficialidá del idioma de los asturianos) nun se dando porenteraos del escritu recibíu por nun tar escritu n'español.Pero la marxinación en drechos ciudadanos fonderos por emplegar l'asturianu tamién afeuta a losdrechos eleutorales. La Xunta Eleutoral Provincial, por exemplu, negó-y en 1991 al partíu políticuAndecha Astur la posibilidá de votar n'asturianu nes eleiciones autonómiques, y en 1995 y en 2000 nun-y dexó presentar candidatura a les eleiciones xenerales al Congresu y Senáu españoles por apurrirn'asturianu la so documentación. Esta cabera vegada, el Tribunal Constitucional dictó una resoluciónfavoratible al recursu d'amparu que presentara la organización política escontra l'alcuerdu de la XuntaEleutoral Provincial y anulólu dafechu.Na mesma Xunta Xeneral -parllamentu asturianu- diéronse casos de discriminación que recoyeron losmedios de comunicación. Por exemplu, en 1993 una iniciativa presentada por un diputáu del PartíuAsturianista refugóla la Mesa de la Xunta Xeneral del Principáu por tener párrafos n'asturianu, o en1996 una interpelación urxente d'Izquierda Xunida refugóla la Mesa de la Xunta por tar n'asturianu ydiciendo que namái almitía iniciatives escrites n'asturianu si veníen tornaes al español. De tolesmaneres, nos caberos años ye vezu que dellos diputaos empleguen solemnemente l'asturianu nes sosintervenciones na Xunta y son munchos los alcuerdos parllamentarios algamaos pola Xunta Xeneral endefensa de la llingua asturiana delantre de casos onde l'idioma propiu foi despreciáu en delles instanciesdel Estáu.L'alministración de xusticia, como'l restu de l'alministración estatal, niega dafechu cualquier intentud'emplegar l'asturianu nel so ámbitu d'actuación diariu. Dellos casos salen dacuando a la lluz al traviésde los medios de comunicación: ye'l casu d'un xuez de Mieres que prohibió en 1996 usar namáil'asturianu nuna boda fecha na Casa del Conceyu de Riosa, o'l d'un ciudadanu qu'en 1997 nun pudodeclarar n'asturianu nun xulgáu d'instrucción xixonés y al que la secretaria xudicial se negó a toma-ydeclaración verbal por usar esa llingua.
4. El papel de los Conceyos
Los conceyos -ámbitos territoriales de l'alministración local- col sofitu financieru de la Conseyeríad'Educación y Cultura, tán teniendo un papel importante na promoción del asturianu, sobre maneracolos Cursos de Llingua Asturiana p'Adultos que s'entamen tolos años y con delles xeres lliteraries yculturales. Sicasí, la falta d'oficialidá sigue siendo la torga xurídica fundamental, como denunciaba en2001 el conceyal Eugenio Fonseca, del Conceyu de Siero, al tomar posesión del cargu, teniendo quefacer el so xuramentu en castellanu "por imperativu llegal".Son abondos nos últimos años los casos denunciaos en conceyos que nun aceuten escritos n'asturianunos sos rexistros d'entrada de documentos. Los conceyos, sicasí, al tar más allegaos a la realidállingüística de los ciudadanos, normalmente caltienen unes actitúes más conciliadores y, como vamosver, más favoratibles a la reconocencia llegal de los drechos llingüísticos. Como casu recién, nel aniciudel añu 2002, la prensa daba anuncia que'l Conceyu de Siero -que venía refugando los escritosn'asturianu presentaos nel so rexistru- diba almitilos. El compromisu de munchos conceyos yá quedaranidiu coincidiendo coles movilizaciones a favor de la oficialidá na reforma del Estatutu d'Autonomía: enxunetu de 1997, el conceyu de Bimenes declaraba la cooficialidá del asturianu xunto al castellanu. A esticonceyu amestábense nos meses siguientes Casu, Castrillón, Morcín, Llangréu, Teberga, Llaviana yLlanera.La Delegación del Gobiernu d'España, al traviés de l'abogacía del estáu, impugnó les declaracionesd'oficialidá y el Tribunal Superior de Xusticia d'Asturies entamó a anular, ún tres d'otru, los alcuerdos delos Conceyos. El mesmu casu diose con conceyos como'l de Nava, qu'aprobara unes ordenances pal usudel asturianu: en payares de 2001 la Delegación del Gobiernu impugnóles al xulgar que creaben"alarma social" ente la población y que suponíen un "perxuiciu al interés xeneral". Sicasí, un grupu deciudadanos de Nava presentábase como parte interesada nel contenciosu-alministrativu presentáuescontra la Delegación del Gobiernu por atalantar que les ordenances defendíen los sos derechos comofalantes d'asturianu. Conceyos como Villaviciosa o Llangréu acaben d'aprobar tamién unes ordenancesd'usu del asturianu.
--------------------------------------------------------------------------------
5.El sistema educativu
La escolarización obligatoria a tola población supunxo históricamente un reblagu fundamental nacastellanización d'Asturies y yelo tamién anguaño. Nos caberos años apaecieron nos medios decomunicación casos sintomáticos como'l de pas que denunciaben que los sos fíos yeren ridiculizaos -ymesmamente castigaos- por falar n'asturianu na escuela o profesores que nun aceutaben xustificantesd'ausencies escritos polos pas n'asturianu. El casu más llamativu foi'l que saltó a la prensa en 2001,cuando la Viceconseyería d'Educación investigó una escuela de Villaviciosa u se multaba a los escolinospor falar n'asturianu. Llueu de que'l xulgáu villaviciosín desestimare una denuncia presentada,l'Audiencia Provincial d'Asturies sofitó esi determín considerando que multar a escolinos por falarn'asturianu "nun ye constitutivo de delitu de discriminación nin d'infracción penal nenguna".La enseñanza del asturianu na Educación Primaria nun entama hasta 1984, cuando seis escuelesemprimen a ufiertalo como materia optativa dientro del horariu escolar dos o tres hores a la selmananos ciclos mediu y superior de la enseñanza básica (dende los 8 hasta los 14 años). Nos cursossiguientes foi espardiéndose a más centros hasta algamar a práuticamente tolos colexos públicosd'Educación Primaria d'Asturies. Les cifres d'aceutación siempre foron mui altes, pero la voluntariedá neldeprendizax de que fala l'artículu 4u del Estatutu d'Autonomía pescancióla l'Alministración d'un mouenforma curtiu. Por exemplu, hasta 1997 yeren los Conseyos Escolares los que decidíen si la escuelaufiertaba l'asignatura o non, colo que foron munchos los casos d'escolinos que nun pudieron dir a clasd'asturianu, magar los pas lo pidieren, pola mor de que'l centru nun brindaba esa posibilidá. Los mediosde comunicación dieron cuenta de bien de pas que denunciaben esta situación, amás de les campañesd'asociaciones ciudadanes y sindicatos d'enseñanza. Anguaño, la ufierta ye obligada pa tolos centros,pero la realidá ye que, al nun haber bones campañes d'información y una política firme del'alministración educativa, ellí onde los equipos direutivos o los profesores-tutores nun ven con bonosgüeyos la recuperación del asturianu, les cifres d'escolarización son baxes y si nun hai un mínimud'alumnos nun se cubre la plaza d'asturianu.Per otru llau, l'alministración nun vien afitando l'asturianu na Educación Infantil, xustamente cuando alescolín falante d'asturianu lu entamen a escolarizar nuna llingua que nun ye la de so. Otramiente, sonabondos los centros u se ta dando, anque dos o tres hores a la selmana, y como asignatura, nun ye ninmuncho menos abondo como pa dignificar la llingua familiar de bayura de neños asturianos. Estoenllaza con otra falta importante del sistema educativu asturianu: la llingua propia considérase comouna asignatura, pero un idioma nun se dignifica na escuela si nun ye llingua de tresmisión y acoyida deconocimientos d'otres materies educatives. Amás, y como se dixo, pa munchos neños l'asturianu ye laso llingua materna y con una asignatura ensin más nun se llogra tornar el procesu de sustituciónllingüística que sufren na escuela nos sos primeros años.Arriendes de tolo dicho, la enseñanza de la llingua asturiana restrínxese, de mou cuasi esclusivu, a larede de centros públicos, de mou que los colexos privaos que tienen conciertu col Gobiernu delPrincipáu d'Asturies (ye dicir, subvencionaos económicamente por ésti) y los centros estrictamenteprivaos incumplen la llegalidá, darréu que'l so alumnáu nun tien posibilidá dala d'escoyer la materia dellingua asturiana.Hai que falar tamién de los casos de profesores presionaos pola alministración educativa por dar lesclases n'asturianu, anque con ello seyan consecuentes cola llexislación y colos principios educativos ypedagóxicos más básicos.La Llei d'Usu, nel so artículu 10 diz que'l Principáu "ha garantizar l'enseñu del bable/asturianu en tolosniveles y graos, respetando sicasí la voluntariedá nel so deprendizax" y que "la escoyeta del estudiu odel emplegu del bable/asturianu como asignatura del currículu en nengún casu podrá sirvir de motivude discriminación de los alumnos. Pa los que lo escueyan, el so deprendizax o usu nun podrá torgar quereciban la mesma formación y conocimientos n'igualdá de condiciones que'l restu del alumnáu". Estiartículu incúmplese nidiamente na Educación Secundaria (ciclu 12-16 años) y Bachilleratu (16-18 años).Siempre foron mui pocos los Institutos qu'ufiertaron l'asignatura y les torgues foron mayores dende laso implantación en 1987 porque l'asturianu nun ye voluntario sinón que ye optativo, de mou que tienque competir con otres asignatures como "Informática" o "Francés", amás de la discriminación que seda colos qu'escueyan asturianu porque nun puen estudiar al empar eses materies.
--------------------------------------------------------------------------------
Un tercer problema na escolarización del asturianu ye la falta de reconocencia de la especialidád'asturianu al profesoráu n'igualdá de condiciones que nel restu de materies del currículu: en 2001, elMinisteriu d'Educación refugaba a la Conseyería d'Educación y Cultura d'Asturies la posibilidá decreación de la especialidá d'asturianu na Educación Primaria y Secundaria polo que los profesoresqu'imparten esa materia nun puen constar oficialmente nel catálogu de puestos de trabayu comoprofesores de Llingua Asturiana, cola pergrave desventaya profesional qu'ello supón.En mayu del 2002, el Principáu espubliza'l plan d'estudios definitivu d'Educación Secundaria yBachilleratu onde lo que nuna primer redaición defendida pol Conseyu Escolar d'Asturies se nomabamateria de "Llingua Asturiana" pasa a llamase de "Lengua tradicional: bable/asturiano", nun intentuclaru de rebaxa-y l'estatus llingüísticu al asturianu. Tamién desapaez de la redaición orixinal cualquierreferencia al conflictu llingüísticu n'Asturies o a los conceutos de normalización, billingüismu y diglosia.La presencia del asturianu na Universidá ye otru de los llogros del movimientu de recuperación delasturianu. Nos estatutos de la Universidá d'Uviéu de 1985 fálase de la llingua asturiana como llinguaespecífica d'Asturies y nel artículu 6 dizse que naide ha ser discrimináu pola mor del so usu. Asina y too,la universidá foi noticia delles vegaes por refugar escritos empobinaos a ella n'asturianu. Tovía n'avientude 2000, la Direición d'una Escuela Universitaria nun almitía un escritu de l'Academia de la LlinguaAsturiana pidiéndo-y un aula pa facer un esame d'asturianu si nun lu volvía unviar en llingua española.Nun se pue dexar de llau, amás, el fechu, ensin precedentes, de la represión personal y académica qu'alo llargo d'años sufrieron aquellos profesores universitarios más carauterizaos pola so militanciafavoratible a la llingua asturiana.Anque a mediaos de la dómina de los ochenta entama l'asignatura optativa d'Asturianu na EscuelaUniversitaria de Maxisteriu, hubo qu'aguardar hasta 1996 pa que les asignatures de Filoloxía Asturiana od'Asturianu tuvieren presentes nos estudios de Filoloxía Española y Románica, too ello dempués d'unariestra de problemes de toa mena y enllenos de prexuicios ideolóxicos. Por exemplu, hasta 1996 nun sepudo llograr que'l Conseyu d'Universidaes, muérganu estatal que decide nestes cuestiones, aprobara'lpidimientu de la Universidá d'Uviéu d'incluyir l'asturianu como llingua d'eleición llibre nos planesd'estudiu de la llicenciatura de Filoloxía Española porque atalantaba que nun yera una llingua. Hai quefacer alcordanza de que la Universidá d'Uviéu tenía yá en funcionamientu dende 1994 dos TítulosPropios de Postgráu: Especialista en Filoloxía Asturiana y Espertu en Filoloxía Asturiana, entrambos conasignatures u s'inxería esa llingua como tala. En xunu de 1998, el Conseyu d'Universidaes refuga lapetición de la Universidá d'Uviéu de creación del Títulu de Llicenciáu en Filoloxía Asturiana porque"dende un criteriu científicu, l'asturianu nun pue figurar como llingua nos planes d'estudiu". Desa, sicasí,la Universidá d'Uviéu yá tenía una asignatura oficial con esi nome na Facultá de Filoloxía y otra naEscuela de Maxisteriu y convocaba places de Profesor Universitariu Asociáu d'esa llingua.La creación d'una Llicenciatura de Filoloxía Asturiana sigue topándose cola negativa del Conseyud'Universidaes que, sofitándose en nidios prexuicios ideolóxicos, vien refugando la petición de lallicenciatura, por más que la mentada llicenciatura de Filoloxía Asturiana tea sofitada por perampliesestayes culturales, polítiques y ciudadanes de la sociedá asturiana, ente ellos la mesma Xunta Xeneraldel Principáu.La postrer noticia nesti procesu ye d'abril de 2002, cuando'l muérganu estatal refuga'l plan d'estudiosde les Filoloxíes Española y Románica -aprobáu pola Universidá d'Uviéu- por ufiertar l'asturianu comosegunda y tercer llingua, al insistir nel fechu de que l'asturianu "científicamente nun se pue consideraruna llingua" y ello magar que nel Plan d'Estudios de Filoloxía Española que se ta aplicando nestosmomentos s'inxera la Llingua Asturiana como tercer llingua. Una amuesa de lo poco fundamentáu queye esi prexuiciu ye la noticia de que, dos meses dempués, la Conferencia de Decanos de Lletres de lesUniversidaes Españoles sofitaba por unanimidá la implantación de la llingua asturiana nes titulaciones deFiloloxía de la Universidá d'Uviéu.6.Toponimia
--------------------------------------------------------------------------------
La castellanización y tracamundiu de la toponimia popular ye ún de los casos más sangrinos de la nonreconocencia llegal del asturianu. Delles iniciatives de conceyos con señalizaciones billingües nescarreteres nun puen más que considerase simbóliques. Sicasí, cola aprobación de la Llei d'Usu yPromoción del Asturianu poníase la base llegal pal respetu a les formes tradicionales al reconocer nel soartículu 15 que "los topónimos de la Comunidá Autónoma del Principáu d'Asturies han tener el nomeoficial na so forma tradicional". Amiéstase a esto que "pal casu de qu'un topónimu tenga usuxeneralizáu na forma tradicional y en castellán, el nome podrá ser billingüe". La realidá ye que cuandola versión asturiana del topónimu s'emplega, namái apaez nos lletreros de carretera na entrada y salidade la llocalidá, siempres cola so versión "acastellanada" al llau, y nun s'emplega n'otres señalizaciones.N'anuncies, publicaciones, boletinos oficiales, correspondencia, etc., l'incumplimientu de la Llei d'Usupola Alministración asturiana ye absolutu.Ye muncha la contestación civil énte la estroza de la toponimia y más agora que se reconoz per llei laforma tradicional y se dispón del encontu académicu a la espresión afayadiza. En xineru de 2002 lapolicía detuvo a tres miembros d'un partíu políticu, el BÍA, en Sama (Llangréu) cuando denunciaben nunactu públicu la situación d'illegalidá na señalización de les carreteres pegando los topónimos correchosenriba de lletreros de carretera. Nun fechu asemeyáu convocáu pola Xunta pola Defensa de la LlinguaAsturiana -organización cívica de defensa del asturianu- representantes de partíos políticos y sindicatoscorrixeron n'otru actu públicu un cartel de carreteres. En xunu de 2002, esa mesma organizaciónciudadana presenta un contenciosu-alministrativu pola inactividá de la Conseyería d'Infraestructuresdarréu qu'ésta nun diere respuesta a más de 300 denuncies de lletreros de carretera cola toponimiaacastellanada feches dende xineru de 2001. Hai qu'amestar que'l contenciosu inda nun se resolvió.
7. L'asturianu y la Ilesia
De la mano del Coleutivu "Manuel Fernández de Castro" -que cueye'l nome del obispu del s. XIXtraductor al asturianu del Evanxeliu según San Matéu-, los sectores católicos más esmolecíos polacultura asturiana vienen faciendo dende 1986 un gran llabor d'espardimientu del asturianu dientro de laIlesia Católica d'Asturies ensin qu'ésta escuche los sos pidimientos. L'esfuerciu del Coleutivu pa traducirla Lliturxa Católica, Homilíes, Catecismu, Oraciones y la Biblia buscaba facilitar el camín pa unanormalidá llingüística na Ilesia, pero toles solicitúes feches pa poder cellebrar mises n'asturianu nunalgamaron l'autorización de la xerarquía eclesiástica.La postrer muestra de falta de sensibilidá diose nel mes de xunu de 2002, nel funeral del presidente delColeutivu, el Padre xesuita D. Federico G.-Fierro Botas, onde, magar les munches peticiones defamiliares y amigos, nun se dexó dar la misa n'asturianu -nin siquieramente una parte simbólica de lamesma- y onde'l mesmu arzobispu d'Asturies tapeció arremente'l descomanáu llabor d'encontu alasturianu del fináu. Díes dempués, tolos medios de comunicación daben la noticia de que más dedoscientos cristianos asturianos de base presentaren énte l'arzobispáu un escritu onde pidíenformalmente la so esclusión de la Ilesia (ye dicir, el trámite d'apostasía) en protesta pola actitúantiasturiana de la Ilesia n'Asturies, al sopelexar que la so condición de católicos nun podía, de nengúnmou, ser contradictora col fechu de ser y sentise asturianos.
8. La marxinación del asturianu nel Estáu
La falta de reconocencia del asturianu como llingua oficial, igual que'l gallegu, catalán o vascu fai qu'esallingua quede arrequexada de tolos llogros que se van algamando en cuantes a la equiparación colcastellanu pola Alministración estatal, lo que fai qu'esista una sensación d'agraviu comparativun'Asturies talo como amuesen les encuestes. Esta discriminación pervese n'actuaciones mui cargaes desimbolismu: dende la traducción de la Constitución a toles llingües oficiales, hasta l'usu d'estes nesCortes (Congresu y Senáu españoles), pasando pelos premios de Crítica, Lliteratura, Traducción, etc.,nengún contempla l'asturianu pola mor de nun ser oficial. Esto perxudica, por exemplu, al xorrecer de lalliteratura n'asturianu que nestos últimos venti años caltién un desendolque ensin precedentes:impuestos como'l CRU (sobre fotocopies de llibros) revierten na Sociedá d'Escritores Españoles y nagallega, catalana y vasca, ensin que l'Asociación d'Escritores Asturianos tenga reconocencia al nuntenela la llingua na qu'escriben. El ISBN tampoco nun contempla l'asturianu na so codificación, colo quenun pue haber seición pa esta llingua nes biblioteques de tol mundu. El Premiu Nacional de la Música,que recueye música fecho en castellanu, catalán, vascu, gallegu y, nos últimos años, valencianu, nunreconoz l'asturianu a pesar de los pidimientos repitíos añu tres añu dende la Sociedá Xeneral d'Autoresd'Asturies.
--------------------------------------------------------------------------------
La mesma marxinación dase nes grandes empreses d'ámbitu estatal que dan la posibilidá de recibir lossos servicios en toles llingües oficiales del Estáu, pero que respuenden a les peticiones de vecerosasturianos qu'esta llingua nun ye oficial. La presión d'estayes sociales influyentes fexo, mesmamente,que delles sociedaes de tresporte aereu y de telefonía, por exemplu, retiraren les manifestacionesn'asturianu que de mano y llibremente elles mesmes inxertaren como serviciu a los usuarios.9. La represión nel ámbitu llaboralNuna situación como la d'Asturies, marcada pol emplegu diglósicu d'una llingua asturiana ensin prestixuy estigmatizada socialmente, la inhibición de los asturianofalantes nel ámbitu llaboral, sobre manera nostrabayos que traten col públicu, ta bona de pescanciar. Más entá cuando son práutica avezada les"recomendaciones" -cuando non la obligación esplícita- de los xefes pa que los dependientes decomerciu, telefonistes, camareros, etc. procuren falar "bien" y nun dexen que'l públicu note la llinguaque falen normalmente.Tuvieron sonadía nos medios de comunicación los casos, a mediaos de la década de los ochenta, detaxistes echaos de la so empresa por usar l'asturianu nes sos comunicaciones pela radioemisora, o lessanciones repetíes de la compañía ferroviaria FEVE a un xefe d'estación por escribir n'asturianutopónimos y feches, situaciones entrambes que fixeron cuntar cola mediación del Defensor del Pueblu ydel entós Presidente del Principáu. Pero esti tipu de casos, onde se ta ayudando a crear un sentimientude vergoña evidente nos asturianofalantes, danse de contino anque nun salgan a la lluz por mieu arepresalies mayores.10. La marxinación nos medios de comunicaciónLos medios de comunicación son un sofitu principal de cualquier procesu de recuperación de les llingüesminorizaes y un axente fundamental pa prestixar un idioma. En cuantes a la televisión, nun hai unacanal autonómica n'asturianu como les qu'hai nes sos respeutives llingües en Galicia, País Vascu oCataluña. Amás, la delegación de Televisión Española n'Asturies nun emite nengún programan'asturianu, nun siendo delles noticies de conteníu llingüísticu que se dan n'asturianu por iniciativaindividual de dalgún periodista, pero enxamás como resultáu d'una política nidia de normalización.Dellos programes percurtios n'asturianu subvencionaos apaecen y desapaecen de xemes en cuando nestelevisiones d'ámbitu llocal. Otro tanto pasa na radio, onde hubo y hai delles esperiencies pero siempremui minoritaries y rales.En setiembre de 2001 salió a la lluz el casu d'una emisora independiente qu'emite dafechu n'asturianu,Radio Sele, a la que se-y concediera una llicencia de radio comercial nun concursu del Principáu. Elgobiernu asturianu almitió namái ún de los munchos recursos presentaos escontra les concesionesd'emisión, xustamente'l que-y quitaba la llicencia a Radio Sele. Partíos políticos, sindicatos yasociaciones ciudadanes denunciaron irregularidaes nel procesu alministrativu y anguaño l'asuntu ta nostribunales.Anque dende 1996 funciona un selmanariu n'asturianu, Les Noticies, los tres diarios asturianos namáiespublicen seiciones selmanales o quincenales n'asturianu, siempres de conteníu cultural y llingüísticu,coincidiendo les más de les vegaes colos meses que duren les subvenciones.11. La falta d'una política llingüísticaÉnte una situación tan grave ye imprescindible un plan de normalización llingüística que mire de ponerfrenu al procesu de sustitución llingüística que se vive n'Asturies y que pue acabar -si nun camuden lescondiciones sociales- cola muerte de la llingua asturiana. La oficialidá del idioma asturianu al llau del yáoficial castellanu vien siendo la midida primera que reclamen los sectores sociales más esmolecíos polfuturu del asturianu pa que se llogre un marcu llegal dende'l que s'entame una política seria yplanificada de normalización social. Como se dixo, según les últimes encuestes sociollingüístiques, tad'alcuerdu cola oficialidá más del 60% de la población. El desaxuste ente lo que piensen los asturianos ylo que piensen los sos representantes políticos ye evidente porque los dirixentes de los partíoshexemónicos siguen siendo insensibles a los derechos llingüísticos de los asturianos.
--------------------------------------------------------------------------------
Les midíes polítiques tomaes polos gobiernos sucesivos nunca foron más allá de la escolarización del'asignatura d'asturianu y d'una política de subvenciones que favoreciera sobre manera la estayaeditorial y delles actuaciones de conceyos y asociaciones culturales. Nun siendo dalgún casu cuntáu, nunhubo campañes sistemátiques del Principáu pensaes pa tola población buscando prestixar l'emplegusocial del asturianu nin tampoco l'alministración asturiana nun s'asturianizó llingüísticamente(rotulación, nomes de les entidaes, usu escritu institucional, usu oral y públicu poles autoridaes),sacantes l'usu simbólicu que se fai del asturianu el día que se festexen les Lletres Asturianes. Endefinitiva, nun hai una planificación -la entidá que tendría que s'encargar d'ello, la Oficina de PolíticaLlingüística, que foi camudando'l nome según los Gobiernos, acabó desaniciándose col postrer gobiernuasturianu- y nin siquier se cumple lo que s'afita na Llei d'Usu y Promoción del Asturianu.Academia de la Llingua Asturiana